درياي كاسپين

درياي گرگان، مازندران، گيلان يا نام بين‌المللي امروزي آن كاسپين با وسعتي در حدود 436000 كيلومتر مربع بزرگترين درياچه روي زمين است كه 25 تا 29 متر از سطح اقيانوس‌ها پايين‌تر مي‌باشد. گودي درياي كاسپين در قسمت شمالي 10 تا 12 متر، در بخش‌هاي مياني تا 770 متر و در ژرف‌ترين نقطه آن در بخش جنوبي تا 1000 متر نيز مي‌رسد.

درياي كاسپين باقيمانده درياي پاراتتيس است كه با شكل كنوني آن پس از آخرين فعاليتهاي كوهزايي آلپ از درياي سياه و مديترانه جدا شد و به‌صورت يك درياچه درآمد.

ميزان شوري آب آن يك‌سوم شوري آب درياهاي آزاد و اقيانوسها مي‌باشد. اين دريا در قرن‌هاي گذشته داراي بيش از 70 نام بوده كه مبناي نامگذاري‌ها از نام طوايفي كه در كرانه‌هاي آن زندگي مي‌كرده‌اند يا شهرهايي كه در كناره ‌اين دريا واقع بوده‌اند گرفته شده است. مانند درياي گيلان،‌مازندران، گرگان، طبرستان، درياي ديلم، درياي آبسكون در منابع يوناني و روسي قديم درياي هيركاني يا درياي آلبانيا و درياي سكوتها خوانده شده است. در منابع روسي قديم به‌نام خوالينسيكم موره خوانده شده است كه در صورت ظاهر با نام سرزمين خوارزم ارتباط دارد. نام شناخته شده آن در سطوح جهاني كاسپين (Caspian Sea) مي‌باشد و امروز اين دريا در ايران به نام خزر خوانده مي‌شود (كه همان نام مازندران در فرهنگ ايران مناسب است)، برگرفته از طايفه خزري‌ها است كه در زمان پطر اول (قرن 16) زندگي مي‌كردند.

نام كاسپين از قوه‌هاي باستاني كاسيان كه شهرهاي ايران پيرامون دريا زندگي مي‌كردند گرفته شده است و نام خزر از قوم غير ايراني خزر برگرفته شده است در تاريخ آمده است كه كوروش كبير پادشاه بزرگ ايران‌زمين به‌دست اين قوم كشته شده است.

بيش از دو سوم حجم آب درياي كاسپين به بخش جنوبي آن تعلق دارد كه با توجه به مساحت متعلق به ايران مي‌توان گفت از حجم مزبور سهم عمده‌اي در خاك كشور ايران قرار مي‌گيرد.

منابع تأمين‌كننده آب درياي كاسپين عبارت‌اند از:

- رودخانه‌ها و آبهاي سطحي كه بيش از 95 تا 97 درصد آنها از طريق رودهاي سرچشمه گرفته از خاك روسيه مانند ولگا و تنها 2 تا 3 درصد از طرف رودخانه‌هاي ايران تأمين مي‌شود.

- بارشهاي ساليانه كه مي‌تواند حجم آب را 125 تا 135 سانتيمتر تغيير دهد و بالا بياورد.

- آبهاي زيرزميني و چشمه‌ها كه 3 درصد آب وارده به دريا را در طول سال تأمين مي‌كنند.